Αν υπάρχει μία αισθητική κατηγορία που
αποτυπώνει την πραγματικότητα των σόσιαλ μήντια, αυτή αναμφίβολα είναι το κιτς.
Όχι μόνο επειδή τα συγκεκριμένα μέσα κατακλύζονται καθημερινά από κιτς εικόνες
κάθε είδους (γατάκια, τοπία, σέξι φωτογραφίες κλπ), αλλά εξαιτίας της λογικής
που διαπερνά το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου τους.
Η πλειοψηφία των αναρτήσεων στα σόσιαλ
μήντια αφορά σύντομα σχόλια ή εικόνες που απευθύνονται πρωτίστως στο
συναίσθημα. Στόχος τους είναι να προκαλέσουν και να αιχμαλωτίσουν έστω και για
λίγο την προσοχή των χρηστών, σε ένα περιβάλλον όπου τα ερεθίσματα είναι πάρα
πολλά και το attention span μειώνεται διαρκώς. Στην προσπάθειά τους να
κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερους followers ακολουθούν μηχανικά την ίδια
απλοϊκή και τυποποιημένη φόρμα, αναπαράγουν τετριμμένα θέματα, άμεσα
αναγνωρίσιμα από το πλατύ κοινό και συγκινησιακά φορτισμένα. Ως εκ τούτου
ελάχιστα εμπλουτίζουν τη γνώση ή την κατανόηση του θεατή/αναγνώστη.
Αυτά όμως είναι και τα δομικά διακριτικά
χαρακτηριστικά του κιτς σύμφωνα με τους κυριότερους μελετητές του (Γκρίνμπερκ,
Κούλκα, Σόλομον, Κούντερα κ.α.). Όπως στο κιτς, το μεγαλύτερο μέρος των
αναρτήσεων στα σόσιαλ μήντια προσπαθούν να χειραγωγήσουν τον θεατή με πρωτόλειο
και χοντροκομμένο τρόπο. Από τις αλλεπάλληλες κραυγές για τις αδικίες του
κόσμου, μέχρι τις σπαραξικάρδιες φωτογραφίες προσφυγόπουλων και από τις
αγωνιστικές εκκλήσεις μέχρι τα κοινότοπα αστεία και τις σέξι σέλφις, όλες
παραπέμπουν σε μία απλοϊκή και υπερφίαλη εικόνα του κόσμου, διεγείροντας
ταυτόχρονα εύκολα και επιφανειακά συναισθήματα.
Αντί για μία αυθεντική εμπειρία -
αισθητική η γνωστική, οι αναρτήσεις στα σόσιαλ μήντια δεν προσφέρουν παρά μία
επίπλαστη προσομοίωσή της. Μία παρωδία κάθαρσης, όπως σημείωνε ο Αντόρνο. Αντί
να οξύνουν την κατανόησή μας για το θέμα με το οποίο καταπιάνονται, την
αποχαυνώνουν. Εν τέλει, μέσα από τη διαρκή επανάληψη νεκρώνουν ακόμη και αυτή
μας τη δυνατότητά να αισθανόμαστε.
Όπως το κιτς είναι προϊόν της βιομηχανικής
επανάστασης – μία φθηνή απομίμηση τέχνης για τις μάζες, έτσι και το κιτς στα
σόσιαλ μήντια είναι αποτέλεσμα της ψηφιακής επανάστασης και της μαζικής έκθεσης
στην εικονική δημόσια σφαίρα. Ένας βολικός τρόπος να «σκοτώσουν» την ώρα τους
οι άνθρωποι, χωρίς να αμφισβητήσουν τις θεμελιώδεις προκείμενες της βαρετής και
αδιάφορης ζωής τους. Μία καθολική σφαίρα οικείου, προχωνευμένου και αυτάρεσκου
υλικού που προκαλεί εύκολο ερεθισμό και πρόσκαιρη εκτόνωση, αλλά και ισχυρό
εθισμό.
Παραφράζοντας τον Κούντερα θα μπορούσαμε
να πούμε ότι το σύμπαν των σόσιαλ μήντια είναι η μετάφραση της ηλιθιότητας στη
γλώσσα του εξυπνακισμού, της κοινοτοπίας και του φθηνού συναισθηματισμού. Η
ένωση της ανθρωπότητας έγινε επιτέλους πράξη κάτω από το λάβαρο του
σοσιαλμηντιακού κιτς.
Δημήτρης Τσίρκας
